Nederlandse Levermossen

Afgelopen vrijdag heb ik bij De Slegte in Leiden een boek gekocht over Nederlandse Levermossen van Jacobus Landwehr, uit de serie van de Koninklijke Natuurhistorische Vereniging, 1980.

Wie was Landwehr?

Ik heb altijd bewondering gehad voor zijn gedetailleerde botanische tekeningen. De man moet een eindeloos geduld hebben gehad. Mijn schetsen zijn slechts een flauwe afspiegelingen van zijn kunnen. Zijn tekeningen hebben hem op gegeven moment de status van Buitengewoon Hoogleraar opgeleverd, net als Jac. P. Thijsse.

Koos Landwehr
(bron: http://www.amstelveenweb.com )

Jacobus (Koos) Landwehr (Kampen, 3 augustus 1911 – 20 oktober 1996) was een Nederlands botanisch tekenaar, en op wat bescheidener schaal, botanicus en auteur. Hij had een achtergrond als hovenier en was beroemd om zijn fotografisch geheugen. Vanwege zijn extreem goede geheugen, was hij in staat gedetailleerde tekeningen "vanuit het hoofd" te maken.
Hij werd in Kampen geboren, als zoon van een textielhandelaar, maar verhuisde op vijfjarige leeftijd naar Amstelveen. Hij volgde een hoveniersopleiding en haalde uiteindelijk het diploma tot Tuinbouw-vakonderwijzer. Samen met zijn broer dreef hij een chrysanten- en rozenkwekerij, tot die in 1938 onteigend werd in verband met de aanleg van het Amsterdamse Bos. In 1939 kwam hij in dienst bij de plantsoenendienst van Amstelveen. Daar heeft hij zich vooral toegelegd op aanleggen en beheren van natuurrijke plantsoenen. Een geslaagd voorbeeld van een dergelijk plantsoen was de middenberm van de Beneluxbaan, nu verdwenen, door de aanleg van de sneltrambaan.

Hij was een uitstekend tekenaar. Zo leverde hij een aantal atlassen af: Bladmossenatlas (1966), Grassenatlas (1974), Atlas Nederlandse Levermossen (1980) en de Nieuwe Atlas Nederlandse Bladmossen (1984). Tevens schreef hij het boek Wilde orchideeën in Europa (1977). Dat werd uitgegeven door Natuurmonumenten na inspanningen van Victor Westhoff. Samen met Cees Sipkes was hij auteur van Wildeplantentuinen. Het voormalig Mauritsplantsoen in Amstelveen heet sinds 1997 Koos Landwehrpark en heeft sinds februari 2012 een monumentale status.
Hij was getrouwd met de Belgische Elly Estoppey, met wie hij een zoon en een dochter kreeg. In 1975, na zijn pensionering, is hij in Le Montat in Frankrijk gaan wonen.

Op grond van zijn bijzondere verdiensten ontving hij op 8 januari 1985 een eredoctoraat van de Universiteit van Amsterdam; zijn Promotor was A.D.J. Meeuse.
Op 20 oktober 1996 overleed hij aan de gevolgen van een auto-ongeluk de dag daarvoor.
(bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Koos_Landwehr )

Atlas Nederlandse Levermossen

 

 

Zo'n 50 pagina's van het boek gaat over wat levermossen zijn, waar je ze kunt vinden en de systematiek. Er is ook een termenlijst van ecologie en onderdelen van de levermossen. Het merendeel van het boek zijn de soortbeschrijvingen (pagina's 60 - 271). Met op de even paginanummers een beschrijving (links) en op de oneven pagina's (rechts) de soortafbeeldingen. Hieronder zal ik een voorbeeld geven van beiden.

 

Tekst voor de levermos Gymnocolea inflata, het Broedkelkje op de linker pagina 154. 



Afbeelding van de levermos Gymnocolea inflata, het Broedkelkje op de rechter pagina 155. 

Het boek bevat geen tabellen, dus met alleen dit boek kom je niet snel op de juiste naam. Dat geldt overigens ook voor de Bladmossentabel.

Beknopte flora van Nederlandse Blad- en Levermossen

In 1982 is er een "Beknopte flora van Nederlandse Blad- en Levermossen" verschenen van de hand van Wim D. Margadant & Heinjo During. Deze flora verbindt zowel de Levermossen als de Bladmossen van Landwehr met elkaar door middel van tabellen.

De flora is sterker in de tabellen dan in de afbeeldingen, daarom zijn de Landwehr-atlassen zo'n welkome aanvulling (of was het andersom?) op deze flora.

Stukje tabel om het Broedkelkje te kunnen determineren.

De tekeningen in dit werk zijn verzorgd door Nol Luitingh, Huib de Miranda & mevr. N.E. Nannenga-Bremekamp. Ze voldoen, maar halen niet de kwaliteit van Landwehr. Ook het onderlinge verschil in tekeningen werkt enigszins storend. Zo zijn er vette lijntekeningen, fijne lijntekeningen en tekeningen die oorspronkelijk in potlood zijn uitgevoerd en nu als grijzige foto zijn afgebeeld. Wat mij betreft hadden ze de moeite kunnen besparen en steeds verwijzen naar de Landwehr -tekeningen. Maar ja, alle boeken in het veld meenemen is ook niet zo handig. En de flora was bedoeld voor het gebruik in het veld. Maar waar zijn dan de microscopische kenmerken en afbeeldingen dan voor nodig? Het is een beetje hinken op twee gedachten.



Gymnocolea inflata (d), het Broedkelkje, slechts een kwart pagina beslaand!

De tekening van de soort Broedkelkje beslaat in de flora slechts een kwart pagina. In zo'n hoekje kun je niet veel informatie kwijt. Zo'n tekening weegt dan ook niet op tegen het Landwehr-boek.

Dit gaat om boeken uit vervlogen tijden.

Nieuwe flora's

Hoe het met de huidige mossenflora's is gesteld weet ik niet. Ik weet wel dat de KNNV nog steeds mossenflora's uitgeeft:

bron: https://www.knnvuitgeverij.nl


Auteur: Henk Siebel, Heinjo During (van de Beknopte flora hierboven!)

• Prijs: € 54,95

Bladmossen en levermossen herkennen & determineren
Een complete, handzame en rijk geïllustreerde flora. Hét standaardwerk voor het herkennen en determineren van alle mossen van Nederland en België.

• Behandelt 745 soorten blad- en levermossen en 18 variëteiten
• Compleet voor Nederland en België
• Alle soorten doeltreffend herkennen op basis van veld- en microscopische kenmerken
• Algemene informatie over morfologie, verzamelen en bewaren, herkenning, ecologie, verspreiding en frequentie, naamgeving en taxonomie
• Determineersleutels tot families, geslachten en soorten
• Per soort beknopte gegevens over substraat, habitat, levensstrategie en plantensociologische positie
• Meer dan 2000 gedetailleerde zwart wit illustraties 
• Actuele nomenclatuur en taxonomische indeling
• Register met Latijnse en Nederlandse namen

Auteur Henk Siebel is ecoloog en houdt zich al jaren intensief bezig met de mossenstudie.
Heinjo During is één van de belangrijkste mossenspecialisten in Nederland.

Voorbeeldplaatje uit de nieuwe beknopte Mosflora

Verder is er nog een Basisgids Mossen van de KNNV, maar deze werkt alleen met foto's en is bovendien niet erg uitgebreid (slechts 190 soorten).