Strelitzia reginae (Paradijsvogelbloem) in Teylers Museum en in de Leidse Hortus

Botanie in Teylers Museum

In de periode van 02 februari 2019 t/m 12 mei 2019 organiseert Teylers Museum in Haarlem een overzichtstentoonstelling van de botanische kunstenaars Franz en Ferdinand Bauer. De tekeningen van beide broers behoren tot de uitzonderlijkste botanische kunstwerken ooit gemaakt, terwijl ze relatief onbekend zijn in Nederland. Voor liefhebbers van botanische kunst is dit een uitgelezen kans om kennis te maken met deze onbekende schat aan plantkundige pracht.

Tentoonstellingsposter met de Paradijsvogelbloem (Strelitzia reginae) als icoon.
Dit icoon is ook gebruikt op het voorplat van de tentoonstellingscatalogus.

Rond 1800 vormde botanie een van de voorposten van de wetenschap. Ferdinand Bauer bracht tijdens wetenschappelijke expedities naar de uithoeken van de aarde de natuurlijke rijkdom in kaart, terwijl Franz planten, bloemen en dieren tot op de cel bestudeerde in de Royal Botanic Gardens van Kew. Beide broers publiceerden beroemde botanische boeken zoals Ferdinands Flora Graeca (1806-1840) en Franz’ Strelitzia Depicta (1818), waar maar enkele exemplaren van bewaard zijn gebleven. De bibliotheek in Teylers Museum bezit het enige exemplaar van Flora Graeca in Nederland.

De tentoonstelling laat verschillende publicaties zien van Franz en Ferdinand Bauer. Deze prachtig geïllustreerde boeken worden gecompleteerd met de originele aquarellen van de broers. Bovenal uniek is dat voor het eerst de veldtekeningen van Ferdinand uit de collectie van het Naturhistorisches Museum in Wenen te zien zullen zijn, naast de uitgewerkte aquarellen uit het Natural History Museum in Londen.

Strelitzia reginae (Paradijsvogelbloem) is dus door Franz Bauer getekend en samen met een aantal andere Strelitzia's gepubliceerd in het boven genoemde boek uit 1818.

(Bron: www.teylersmuseum.nl )

Een foto genomen door Helga Steinmeier op de tentoonstelling (Helga Steinmeier )

Meer over de geboeders Bauer: (Bron: botanicalartandartists.com ).

Behalve Franz Bauer zijn er vele anderen geweest die een poging hebben gewaagd om deze intrigerende plant af te beelden, waaronder ik. Zie mijn schetsen hieronder!

Nu is mijn poging niet bedoeld om een perfecte afbeelding van de plant te maken, zoals bij Franz,. Maar meer om te achterhalen hoe deze bloem nu eigenlijk in elkaar steekt. Een manco is natuurlijk bij mijn pogen dat ik niet een bloem kan afplukken in de Hortus en die eens goed te ontleden. 

Ik moet het hebben van wat er vanaf de buitenkant aan de bloem is te zien.

Overzicht van de plant

Concentratie op de bloemdelen: Bloem opzij ( de "paradijsvogel")

Concentratie op de bloemdelen: Bloem van voren gezien

Detail blauw onderdeel bloem en de pollen (van een verlepte, afgevallen, bloem gehaald)

Bladschede en stengel bloem

Knop van de bloem

Wat me wel opviel is dat de bloem erg plakkerig is door een afgescheiden helder slijm, bijna als een druppel Velpon o.i.d.

In een foto van een tekening van een andere Strelitzia (alba) door Frans Bauer zijn deze druppels goed te zien:

Een foto genomen door Zatarra Rafaël op de tentoonstelling (Bron: Zatarra Rafaël ).
Hierop zijn duidelijk de kleverige druppels te zien! 

Lekker ZEN in ZOO!!

In 2004 heb ik een aantal dagen besteed aan het tekenen van de planten rondom de vijver in de Victoria-serre van Diergaarde Blijdorp te Rotterdam.

In de warmte en tussen de losvliegende tropische vogeltjes. In die tijd waren er meer en gevarieerder vogels dan tegenwoordig. Een heerlijk gekwetter en vaak waren ze druk bezig met het bouwen van een nest met alle balts die daarbij hoort.

De tekening heeft niet de vogels als onderwerp, maar wel de beplanting in en rond het water. En daar kun je jezelf aardig in verzuipen als je niet uitkijkt.

Stug doorgaan, maar wel in alle rust: blad voor blad voor blad voor ....

Overzicht Victoria-serre

Ik heb geen idee welke planten ik heb afgebeeld, maar in ieder geval liggen in het water de bladeren van Victoria regina, een waterlelie. Eens per jaar is hier een fotosessie waarin je je baby kunt laten fotograferen op het kuipvormige blad van de Lelie.

www.rijnmond.nl

Uiteraard is de serre naar deze waterplant vernoemd als belangrijkste attractie.

Blijdorp zelf schrijft over deze plant het volgende:
(Bron: dossier diergaarde blijdorp reuzenwaterlelie )




Uit ontkiemd zaad groeien eerst kleine ovale bladeren. Elk blad daarna is groter. Vanaf ongeveer het vierde blad zijn ze rond en groeit er ook een rand aan. Een opgerold blad wordt door de steel met stekels boven water geduwd, waar het zich ontvouwt. De onderkant van het blad heeft verdikte nerven. Samen vormen die een netwerk van vierkantjes met op elke hoek een stekel. Als het blad op het water neerkomt, blijft er lucht hangen tussen de vierkantjes, waardoor de bladeren een enorme drijfkracht krijgen. De plant krijgt gemiddeld elke 5 dagen een nieuw blad. Als de eerste bloem groeit, dan komt er daarna een blad dan weer bloem-blad-bloem-blad etc.




De reusachtige drijvende bladeren hebben een draagvermogen van zo rond de 25 kilo! Sommige bladeren hebben een doorsnede van ruim tweeënhalve meter.



De 'koningin der waterlelies' bloeit twee nachten: de eerste avond opent de knop zich tot een schitterende witte bloem en verspreidt een ananasachtige geur. Tijdens de tweede nacht is de bloem rozerood van kleur en zakt vervolgens onder water.



Elk jaar verzamelen plantverzorgers van Diergaarde Blijdorp zaden van de lelies. Deze worden in een aparte koelkast rond de 10 graden in osmosewater* bewaard. Aan het begin van ieder jaar worden de zaden in een speciaal aquarium gelegd om te ontkiemen. In de Diergaarde worden jonge zaailingen in een bedje van olifantenpoep, bemeste tuinaarde en leem geplant. Het water in de bassins is gemiddeld 28 graden Celsius. * dit is water dat ontdaan is van alle mineralen, metalen en bacteriën die in leidingwater aanwezig zijn.


De reuzenwaterlelie en Diergaarde Blijdorp hebben een lange geschiedenis samen. Halverwege de 19e eeuw kwamen er in Europa zaden beschikbaar van reuzenwaterlelies (Victoria Amazonica) uit Brazilië. Diergaarde Blijdorp bouwde een speciale grote serre voor de plant en stelde deze vanaf 1887 tentoon. De serre was gemaakt naar voorbeeld van de groteske serre in België. Bovenop de 12 meter hoge ronde serre van Blijdorp stond het beeld van vrouwe Flora. Ook toen de Diergaarde naar de nieuwe plek aan de Van Aerssenlaan verhuisde, is er een speciale waterlelie-serre gebouwd. Nog steeds kun je de reuzenwaterlelie jaarlijks bezichtigen in deze Victoria Serre. Sinds 2015 groeien er ook in het nieuwe vlinderparadijs Amazonica meerdere reuzenlelies.



Meer informatie kun je lezen in het in 2013 verschenen bijna 500 pagina tellende boek van onderzoeker Tomasz Aniśko getiteld: Victoria The seductress, Acultural and Natural History of the World’s Greatest Water Lily ISBN: 978-1-935442-22-6

Fossiele zeeëgel: Hemipneustes striatoradiatus (= Hemipneustes radiatus)

Een tekening van een fossiele zee-egel uit de familie Holasteridae. Het was vooral een oefening in consequent stippelen in inkt voor structuren en schaduwen.

Ik heb de zeeëgel in een groeve buiten Maastricht gevonden (Groeve 't Rooth). Het is zo'n 10 cm lang en 8 cm hoog. De schaal is geheel gevuld met matrix, bestaande uit allerlei zee dieren die weer in dit fossiel zijn gefossiliseerd. Helaas was de bovenzijde beschadigd, anders was dit een prachtexemplaar. Een museum waardig. Overigens heb ik dit exemplaar samen met andere fossielen geschonken aan het Natuurhistorisch Museum te Rotterdam.

Dit soort zeeëgels verschenen tot en met het Krijt. Mijn exemplaar uit het Maastrichtien, de laatste etage in het Krijt-tijdperk. Daarna kwam de omslag die de dino's doodde.

Het Krijt is een geologisch tijdperk dat duurde van ongeveer 145 tot 66 miljoen jaar (Ma) geleden.

Hemipneustes zijn zee-egels met een zwaarlijvige vorm, zeer convex met platte onderzijde. De apex wordt naar achteren gedragen, wat hoger is. De voorste groef is lang en smal, diep. Hemipneustes striatoradiatus onderscheidt zich van andere zee-egels doordat het afgeplatte orale oppervlak een vrijwel rechte hoek vormt met de flanken en door zijn langwerpige, bijna conische vorm. In de hemipneutiek bevindt de mond zich op het vlakke orale oppervlak. Bij het naderen van de mond, tonen de ambulacrale zones de ontwikkeling van een sterke tussenwervelige knol. De anus is ondertussen niet aan de orale kant. Het bevindt zich in een holte, aan de voet van de flanken, net voorde boeg van het dier. (Dit is een Google-vertaling van een Frans tekstje (bron: http://www.fossiliraptor.be/annee2006.htm)).

Oude schilderijendoos

Op de vliering staat al sinds jaar en dag een doos met een aantal natuurschilderijen van mij. Door gebrek aan rechte wanden heb ik ze niet hangen en liggen ze daar maar.

In het kader van het "ontzamelen" van teveel hobbies kwam ik de doos weer tegen.

Eigenlijk jammer, want ze zijn best wel leuk. Hoewel er op de kwaliteit van het schilderen wel wat af te dingen valt. Zo had (heb?) ik moeite met achtergronden. Dat is wel te zien aan de bomen van het Franse dorpje en de bladeren van de purperreigers. Ik ben dan ook overgegaan op zo min mogelijk in de achtergrond: vage groene vlekken die struiken moeten voorstellen of  grijzig witte wolken. Of zelfs strak hemelsblauw als bij de Vlaamse Gaai.
Ik ben later trouwens voorstander geworden van hoe minder hoe beter (al kan je dat niet afzien aan mijn plantendetailtekeningen - zie elders in deze blog).

Omdat ik de schilderijen niet aan de muur kwijt kon ben ik op gegeven moment gestopt met het schilderen. Voor wie doe je het als het toch in een doos verdwijnt op zolder?

De oudste schilderij is van eind vorige eeuw, de nieuwste van 2008.
Daar de schilderijen meer aandacht verdienen dan een doos op zolder publiceer ik ze nu in deze blog.:

Boerenzwaluw in de vlucht.

Detail Boerenzwaluw

De boerenzwaluw heeft op een tentoonstelling gehangen in het gemeentehuis van Nieuwerkerk aan den IJssel, ergens eind jaren tachtig begin jaren negentig van de vorige eeuw. Deze moet dus al oud zijn. Uit dezelfde periode zijn heel wat tekeningen en aquarellen van mij verdwenen tijdens een verhuizing (Te veel opgeruimd???). Het schilderij is gelukkig bewaard gebleven!

Een wat minder geslaagde knobbelzwaan bezig op te vliegen

 De knobbelzwaan moet ook al uit de vorige eeuw zijn, maar wanneer precies weet ik niet meer.

Een Berkenpage in een Frans dorpje, begin 2000

( Vlaamse ) Gaai in vlucht met eikel, plusminus 2004

Ook niet zo geslaagd: Purperreiger met jongen, 2004

Kerkuil met prooi, 2004

Detail kop Kerkuil

Detail prooi Kerkuil

Boomkikkers, 2005

Detail bovenste Boomkikker

Detail onderste Boomkikker

Koekoek, 2006

Op 29 april 2019 nog gehoord op het aardmonument "De Bol" te Schoonhoven, blijft leuk!

Detail Koekoek, 2006

 

Zingende Roodborst, 2008

Detail zingende Roodborst

Bosuilskuiken?

Detail Uilskuiken

Social Sofa nummer 5 met landelijk thema in Papekop

Een Social Sofa of Socialsofa is een zitbank met mozaïek geplaatst in openbare ruimte, naar een idee van Karin Bruers. De banken zijn gemaakt van beton en hebben een lengte van 2,24 m en de vorm van een chaise longue. Ze wordt beplakt met al dan niet ge- of verknipte mozaïeksteentjes. Na het plakken wordt het met voegmiddel weerbestendig gemaakt. Bruers kwam op dit idee om mensen met elkaar in contact te brengen

Op het moment mozaïeken vrijwilligers in Oudewater voor de vijfde keer op een z.g. Social Sofa. Ditmaal voor Papekop.

Behalve het eigenlijke mozaïeken is ook het ontwerp een sociaal gebeuren. Samen komt men tot een ontwerp. Het knip- en plakwerk van de steentjes wordt door de liefhebbers gedaan en niet perse mede door de ontwerper.

Een hele klus om overtuigend een kleine tekening in het groot over te brengen op de bank!

Mijn koeienontwerp is wederom bestemd voor de achterzijde van de bank. Het oorspronkelijke ontwerp was al gemaakt in 2015 en bedoeld voor tweede bank.

Oorspronkelijke eerste ontwerp voor de tweede bank, nu dus gebruikt voor de vijfde bank!

Behalve de achterzijde was toen ook een ontwerp voor alle andere zijden gemaakt. Delen daarvan zijn gebruikt en aangevuld door anderen. De oorspronkelijke achterzijde met koeien is door een andere vervangen met een eend, een reiger en wat vissen. Voor een meer natuurkarakter.

Tweede ontwerp achterzijde voor de tweede bank

Het koeienontwerp is nu dus gebruikt voor de vijfde onderhavige bank voor Papekop.

Maar omdat Papekop qua inwonersaantal gering is, is de kans op tekentalent ook minder en daarom zijn door de initiatiefneemster mijn "ouwe koeien" uit de sloot c.q. archief gehaald voor de achterkant. De andere zijden worden door Papekoppers en anderen gedaan.

Mijn koeienontwerp is een tweedeling.

Links:

Het koeien melken in de weide op de ouderwetse manier met de hand. Via een opvangemmer wordt de melk door een zeef in de melkbus gestort en overgebracht naar de boerderij. Daar wordt er melk, karnemelk, boter of kaas van gemaakt of eventueel in dezelfde bussen overgebracht naar een coöperatieve melkfabriek.

Rechts:

Met behulp van melkmachines in een mega-stal. Alle melk komt samen in één gekoelde container. Van daaruit wordt het overgepompt in een tankwagen en naar de fabriek gebracht. Zelden wordt er nog zelf mee gekaasd. Door het raam heen zie je de tankwagen en de moderne boerderij.

Ik beperk mij tot het ontwerp en breng alleen mijn ontwerpgedeelte over op de bank met behulp van houtskool en dat is precies wat de foto laat zien in het plaatselijk suffertje "De IJsselbode" van 29 april j.l.

Wilt u op de hoogte blijven van het verdere verloop van de afwerking van de bank, dan kunt u terecht op: facebook.com (Oudewater zit goed).

Wilt u het resultaat zien van de vier of vijf banken? Kom dan naar Oudewater en wandel eens door de stad. In het echt zijn ze mooier dan op een digitaal plaatje!

Meer over het fenomeen Social Sofa's: socialsofa.com en nl.wikipedia.org

Botanische Kunst 3: Adembenemende fijnstof

Dit kunstwerk, een derde bijdrage aan  "Mr. H. Bouquet", heeft fijnstof in de lucht als onderwerp. Het is een vorm van vervuiling die een negatieve invloed heeft op de omgeving. Planten, dieren en mensen zullen er nadeel van ondervinden.

„Iedereen heeft last van langdurige luchtverontreiniging.” Zijn eigen team berekende dat Nederlanders door fijnstof zo’n negen maanden korter leven. De last is groter voor mensen die bijvoorbeeld bij drukke wegen wonen, en voor mensen die lijden aan longklachten of hart- en vaatziekten. ( Bron: nrc.nl )

Vorig jaar fietste ik naar, in en van Rotterdam. Omdat het een warme zonnige dag was had ik mij ingesmeerd met een zonnebrandcrème. Die crème blijft altijd wat plakkerig, zeker als je bezweet raakt.

Wat ik nog nooit eerder in die mate had meegemaakt was, toen ik na thuiskomst een vinger langs mijn ingesmeerde been haalde, mijn vingertop zwart van de fijnstof was. Op mijn been bleef een lichte streep achter. Dat deed mij toch wel afvragen wat er in mijn longen terecht was gekomen.

Dit was eens, maar nooit meer fietsen naar Rotterdam (> 1,5), vanuit het Groene Hart (0,8 - 0,9)!

Overigens woon ik letterlijk onder de rook van Rotterdam, zie kaartje!!! Alleen aan de kust is het (nog?) leefbaar. ( Bron: rivm.nl )

Nu begrijp ik ook waarom je bij Rotterdam maar 80 km mag rijden op de snelweg. Maar dat is al jaren, dus die maatregel is bij lange na niet voldoende. Geen wonder dat, vooral, zoveel mensen dood gaan in grote steden aan fijnstof.

Fijnstof is een vorm van luchtvervuiling. Tot fijnstof worden in de lucht zwevende deeltjes kleiner dan 10 micrometer gerekend. Fijnstof bestaat uit deeltjes van verschillende grootte, herkomst en chemische samenstelling. Uit epidemiologische en toxicologische gegevens blijkt dat fijnstof bij inademing schadelijk is voor de gezondheid. Zo leidt het bij mensen met luchtwegaandoeningen en hart- en vaatziekten tot verergering van hun symptomen en heeft het bij kinderen invloed op de ontwikkeling van de longen. De normen voor fijnstof worden in Europa op veel plaatsen overschreden, vooral langs drukke wegen, door voertuigemissies. Fijnstof is een belangrijke bron voor smog.

Wat is er te zien op het kunstwerk? 

Je ziet een viertal rode driehoekige buizen. Die stellen verbrandingsmotoren voor. Er is één zwarte en die stellen de raffinaderij- en fabrieksschoorstenen voor.

Uiteraard zweeft daarom heen de fijnstof die neer dwarrelt op de flora en fauna.

Wat resulteert is een spookbeeld van wat was en waarschijnlijk(?) nooit meer terugkomt!

Botanische Kunst 2: Akkeronkruiden op hun retour

Dit kunstwerk, een tweede bijdrage aan  "Mr. H. Bouquet", heeft de teloorgang van de akkeronkruiden (met de omringende flora en fauna) als onderwerp. Het kunstwerk geeft de relatie weer tussen akkeronkruiden en akkerbouw c.q. veeteelt.

Door schaalvergroting in de productie van voedingsgewassen of nog erger de aanwas van biobrandstoffen is vanwege de macht van aandeelhouders de boer onder druk gezet om een maximaal rendement te behalen. Helaas gaat zo'n rendement ten koste van de natuur rondom en ook in zo'n akker of weiland. Veel unieke wilde plantensoorten hebben hun bestaan gericht op schaarste. Voedingsstoffen in de natuur zijn schaars en er is een hevige concurrentie tussen de planten en dieren om hun een bestaan af te dwingen.
Dit gevecht om voedingsbronnen heeft geresulteerd in prachtige biodiversiteit. Iedere beschikbare nice is opgevuld door weer een ander plant en/of dier.

Komt daar een boer met de botte bijl als mest(-overschot) overheen, dan kan zo'n plantje het surplus aan voedsel niet aan en gaat dood. En dan heb ik het nog niet eens over de herbiciden, insecticiden etcetera. Ook alleen de aanwezigheid van het akkergewas of grassoort kan een te grote druk op de akkeronkruiden opleveren.

Met het verdwijnen van de akkeronkruiden verdwijnen ook de daarvan afhankelijke insecten en de daarvan weer afhankelijke vogels en andere dieren, etcetera, etcetera.

De bron van alle kwaad zijn de bank en de groothandelaren levensmiddelen (en specifiek de aandeelhouders daarvan). Om een schaalvergroting mogelijk te maken heeft de boer geld nodig van de bank en zit daarmee gevangen in een steeds nauwer wordende spiraal, tot het een strop wordt (helaas soms letterlijk). Aan de andere kant is de groothandel van supermarkten steeds minder bereid de boer voldoende te betalen voor hun productie (-proces). Niet voor niets verdwijnen de boeren net zo hard als de akkeronkruiden.

Mijn kunstwerk heeft dan ook de vermindering van akkeronkruiden als thema. In het werk zie je gedroogde planten op een achtergrond van een (oud) boekhoudsysteem; het geld wordt geteld ten koste van de akkeronkruiden en ten voordele van het gewas. De rode lijn is evident de ontwikkeling van de biodiversiteit aan akkeronkruiden. Wil je nog akkeronkruiden zien, dan zul je straks (?) te rade moeten gaan in een herbarium ( Nationaal Herbarium Nederland ).