UYT EYGEN ERVARENTHEYD

In het Zeeuws Museum te Middelburg loopt nog de tentoonstelling "uyt eygen ervarentheyd" over een insectentekenaar Johannes Goedaert (1617-1668).

Deze is 400 jaar geleden geboren in Middelburg en was naast fijnschilder ook entomoloog.

Johannes Goedaert (Bron: zeeuwseankers.nl )

Het boek "METAMORPHOSIS NATURALIS" van Goedaert staat centraal in de tentoonstelling.

De METAMORPHOSIS NATURALIS van Goedaert (Bron: zeeuwseankers.nl) 

Naast zijn leven als fijnschilder bekwaamde Goedaert zich in het nauwkeurig waarnemen van gedaanteverwisselingen bij vliegen, maden, rupsen en kevers. Gedurende drieëndertig jaar lang kweekte, bestudeerde, tekende en beschreef Goedaert de insectenwereld uit zijn omgeving. De resultaten werden uiteindelijk verzameld in zijn driedelige boek de "Metamorphosis Naturalis". Het bevat vroege vermeldingen in woord en beeld van meer dan honderd insectensoorten die voorkomen in Zeeland en de rest van Nederland.

Een voorbeeld uit de METAMORPHOSIS NATURALIS van Goedaert. (Bron: seeallthis.com/exhibition/ )

Zonder de steun van zijn vrienden was zijn driedelig boekwerk Metamorphosis Naturalis er nooit gekomen. Zij haalden hem over te publiceren en zag tenslotte de waarde van zijn voor die tijd bijzondere aanpak in. Vandaar dat de ondertitel meldt …niet uyt eenighe boecken, maer alleenelijck door eygen ervarentheyd uytgevonden, beschreven, ende na de konst afgeteyckent. Bij verschijning in 1660 was het eerste deel direct een bestseller.

Het werk van Goedaert doet denken aan een andere beroemde "Nederlander" uit die tijd: Maria Sibylla Merian). Zij kwam uit Basel, maar werkte voor de VOC in Suriname.

Maria Sibylla Merian (Bron: Wikipedia )

Voorbeeld van het werk van Maria: een Surinaamse pijlstaartvlinder (Bron: Wikipedia )

Nederlandse tijdgenoot was Jan Swammerdam (Amsterdam, 12-02-1637 - Amsterdam, 17-2-1680).

In zijn "Algemeene Verhandeling van de bloedloose dierkens" legde hij de grondslag voor de entomologie.

Er zijn van hem geen portretten gemaakt of overgebleven tijdens zijn leven. Later is er wel een fictief vervaardigd.

Verzonnen portret van Jan Swammerdam (Bron: Wikipedia )

Voorbeeld van het werk van Jan Swammerdam (Bron: janswammerdam.org )

De tentoonstelling loopt tot en met  29 oktober 2017 (Bron: zeeuwsmuseum.nl ).

Herbarium gevonden in de kringloopwinkel

Het is altijd leuk te sneupen op rommelmarkten en kringloopwinkels naar oude boeken en dingen die je voor je natuurhobby kunt gebruiken.

Nu vond ik gisteren een foliant met gedroogde planten. Een herbarium dus. Het is een oud kantoorboek met springrug en gemarmerde sneden, die kennelijk in 1961 al niet meer in gebruik was (deed toen de "computer" in het kantoorwezen al haar intrede?). In ieder geval de foliant was in onbruik geraakt voor kantoorwerk, maar vanwege haar degelijkheid door een werknemer naar huis meegenomen en omgevormd tot herbarium. Nu is het met inplakken zo, dat het ingeplakte altijd een dikte heeft en samen met het plakband dubbel zo dik. De kantoorband kon dan ook al spoedig niet meer dicht. Uiteindelijk is er met inplakken opgehouden in 1965. De laatste katernen bleven leeg. Tot inzicht gekomen, of was de botanische interesse geluwd?

Het kantoorboek vol met gedroogde planten

Opengeslagen boekblok. Keerzijde is leeg, zichtzijde bevat gedroogde plant(-en)

Het heeft in ieder geval ruim vijftig jaar overleefd en bewaard gebleven. De ouderdom kun je aflezen aan de vergeling van het papier, maar wat erger is aan het plakband. De eerste plakbandsoorten hadden een vergelende en soms vloeiende lijm, die of uitdroogt, of stroperig uitvloeit. In het eerste geval kun je meestal het plakband gemakkelijk van de planten lichten. Er blijft dan in het slechtste geval wat bruinige korrels of vlekken in of op de plant achter, maar altijd in het papier. In het tweede geval is de lijm eveneens bruin geworden, maar nog zeer kleverig. Je kunt dan beter het plakband laten zitten, want bij aftrekken komt de halve plant mee en het restant is nog steeds kleverig en gaat vastplakken aan de nieuwe omslag, of het papierblad ervoor.

Hier zijn de planten met gegomde papieren strookjes vastgezet.

Daar het boekblok te dik is met al die planten erin en de planten bij ombladeren steeds stukje bij beetje meer beschadigd raakt heb ik besloten de planten uit het boek te snijden en over te brengen op nieuw karton en/of op het originele vel van achterin het boek. Waar het kan wordt de plant in haar geheel overgebracht op het nieuwe karton (bij verdroogde plakband) en waar het niet kan wordt de plant met origineel boekblokpapier op maat uitgesneden en in z'n geheel op het nieuwe karton geplakt. De achterzijden van de boekblokbladen zijn gelukkig leeg gelaten. Soms kan het originele papier op maat van het nieuwe karton gesneden worden. Als alles klaar is komt er een nieuw etiket op, zowel op het losse vel karton als op het omslag. Over de precieze uitvoering komt een latere blog.

Jammer is dat het herbarium alleen namen geeft met een jaartal en binnen dat jaartal een volgnummer. Waarschijnlijk is dat een code voor een lemma in een los notitieboekje, die er natuurlijk niet bij is. Niet slim, want notitieboekjes en herbaria kunnen van elkaar gescheiden worden. Dat geldt trouwens voor alle verzamelingen. Houdt de gegevens bij het object!

Een "etiket". Bevat meestal een Nederlandse naam, een Latijnse naam en een  code: jaar + volgnummer

Verbruind plakband.

Achterzijde van een pagina met verbruind plakband

Verbruind plakband. Hier is het plakband zelf eraf gevallen, omdat de lijm verdroogd is.

Verbruind plakband. Hier zit het plakband er nog, maar eronder is het zeer kleverig.

Zo ziet het wel wat triest uit!

Sommige etiketten (afgescheurde memoblaadjes) dragen een gedrukte naam: L. Bos. Als je googled op die naam kom je uit op een plantenviroloog van de Universiteit Wageningen. Die man heette Lute Bos en is in 2010 overleden. Hij heeft postuum een boek uitgegeven over evolutie:

Lute Bos: Evolutie Of Hoe Alles Almaar Verandert

Links: Lute Bos Bron: L.Bos-Fonds

Op de volgende blog kun je meer over dat boek vinden: http://korthof.blogspot.nl/2017/03/lute-bos-evolutie-of-hoe-alles-almaar.html 

Het werk van Lute is overgenomen of  wordt bekostigd door de L. Bos-fonds door 

Prof. dr. ir. René van der Vlugt, Ecologische Plantenvirologie

Meer over dit fonds: https://www.wur.nl/nl/Donateurs/Doelen/Fondsenopnaam-1/Stimuleren-onderzoek/L.-Bos-Fonds.htm

De relatie van dit herbarium en de leerstoel Ecologische plantenvirologie klinkt aannemelijk, maar je weet het natuurlijk niet zeker. Google laat ook maar een deel van de werkelijkheid zien. Als het herbarium niet van Lute was, dan hem bij deze toch postuum voor mij uit de onbekendheid gehaald.